Oczyszczalnia Zaspa - na wskroś nowoczesna
Zaledwie kilkanaście lat po opracowaniu w USA metody osadu czynnego w oczyszczaniu ścieków, w Gdańsku przystąpiono do budowy prototypowej, doświadczalnej i pierwszej w Europie mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków ZASPA.
GDAŃSKIE INNOWACJE
Gdańsk skwapliwie korzystał z osiągnięć Rewolucji Przemysłowej (rozwój metalurgii, proces konwerterowy Bessemera), które dały techniczne możliwości budowy zaawansowanych instalacji na dużą skalę. Miasto mogło poszczycić się posiadaniem kompletnego systemu, uwzględniającego zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków (do problemów związanych z oczyszczaniem ścieków dużą wagę przykładano zresztą już od początku istnienia gdańskiego systemu kanalizacyjnego).
Wybudowana w latach 1928-1930, a oddana do użytku w 1932 r. oczyszczalnia Zaspa była jedną z najnowocześniejszych w Europie. Między innymi, przejęła ona ścieki ze zlikwidowanych w tym czasie lokalnych oczyszczalni w Oliwie i w Sopocie.
Obiekt zlokalizowano w rozwidleniu Al. Hallera oraz ulic Uczniowskiej i Gdańskiej na pograniczu dzielnic mieszkaniowych Gdańska: Zaspy i Brzeźna. Oczyszczalnia przyjmowała ścieki z Sopotu i północnej części Gdańska (Żabianki, Jelitkowa, Brzeźna, Łozy, części Przymorza, Zaspy i Wrzeszcza). Odbiornikiem oczyszczonych ścieków był basen portowy im. Władysława IV w Gdańsku – Nowym Porcie.
JAK TO DZIAŁAŁO?
Do obróbki biologicznej ścieki trafiały po oczyszczeniu w osadniku wstępnym. Część biologiczna oczyszczalni Zaspa zaprojektowana została w układzie dwustopniowym, łącząc wykorzystanie napowietrzanego złoża biologicznego i osadu czynnego (tlenowy rozkład zanieczyszczeń organicznych przez mikroorganizmy).
Złoże biologiczne składa się z porowatego wypełnienia, pokrytego błoną biologiczną, tworzoną przez drobnoustroje. Osad czynny to charakterystyczna, kłaczkowata zawiesina pływająca w ściekach, tworzona przez mikroorganizmy – głównie bakterie, ale także pierwotniaki, grzyby, wrotki i nicienie. Organiczne zanieczyszczenia ścieków stanowią dla nich substancję odżywczą, którą rozkładają w procesie swojej przemiany materii. Prowadzi do to wzrostu i rozwoju mikroorganizmów, które tworzą osad nadmierny, usuwany metodą sedymentacji w osadnikach wtórnych.
W oczyszczalni Zaspa zastosowano autorski wynalazek projektanta obiektu – tzw. OSADNIK IMHOFFA. Składa się on z 2 połączonych ze sobą komór – górnej, przepływowej, gdzie następuje wytrącenie zanieczyszczeń znajdujących się w ściekach (osady ściekowe utworzone w wyniku rozkładu zanieczyszczeń organicznych i rozwoju mikroorganizmów) i dolnej, fermentacyjnej, gdzie podlegają one beztlenowemu rozkładowi (przez okres 60 – 240 dni). W wyniku fermentacji powstają m.in. gazowe produkty rozkładu tworzące tzw. biogaz.
ROZWIĄZANIA WYPRZEDZAJĄCE CZASY
Kojarzone przez nas obecnie z nowoczesnymi rozwiązaniami z zakresu odnawialnych źródeł energii, energetyczne wykorzystanie biogazu przewidziano w oczyszczalni Zaspa od samego początku. Na rysunkach z lat 1931 – 1933 widzimy kotłownię wbudowaną w nasyp komór fermentacyjnych, a w niej kocioł gazowy, opalany biogazem.
Budowa oczyszczalni Zaspa przypieczętowała tzw. dwuzlewniowy układ sieci kanalizacyjnej w Gdańsku – funkcjonowała ona najpierw obok najstarszej gdańskiej oczyszczalni „STOGI” (SĄCZKI), a potem obok oczyszczalni Gdańsk Wschód. Dopiero od czasu likwidacji „Zaspy” w 2008 roku, Gdańsk jest ostatecznie obsługiwany przez jedną, grupową oczyszczalnię ścieków.
HISTORIA
Pionierskie projekty były niezwykle odważne i nowatorskie. Pierwsze gdańskie oczyszczalnie budowano z wykorzystaniem najnowocześniejszych, wysokosprawnych układów i dbano o sukcesywne dostosowanie ich do rosnących potrzeb. Po II Wojnie Światowej podejmowano próby utrzymania tego trendu, jednak brak wystarczających nakładów na modernizację i rozbudowę oraz rozwój miasta spowodowały znaczne przeciążenie hydrauliczne obiektów i pogorszenie efektywności ich pracy.
- W latach 50-tych XX wieku oczyszczalnia Zaspa pracowała w warunkach ponad dwukrotnego przeciążenia, na skutek czego 30 – 70% ścieków kierowano bezpośrednio do odpływu, z pominięciem oczyszczenia biologicznego.
- W latach 1958 – 1964 przeprowadzono rozbudowę oczyszczalni, jednak już od chwili uruchomienia znowu pracowała ona w warunkach przeciążenia o ponad 30 – 70%. Aby w ogóle mogła działać, oba stopnie biologiczne użytkowano w układzie równoległym, co obniżało stopień oczyszczenia ścieków do około 60%.
- W 1991 roku nadmiar ścieków przekierowano do oczyszczalni Gdańsk Wschód, dzięki czemu „Zaspa” mogła pracować w warunkach zgodnych z pierwotnym projektem, uzyskując 90% redukcji zanieczyszczeń w ściekach. Niestety, zastosowane rozwiązania nie były w stanie spełnić coraz bardziej rygorystycznych przepisów dotyczących jakości ścieków po oczyszczeniu.
- Ostateczna likwidacja Zaspy nastąpiła dopiero w roku 2008.
